وبلاگ حقوقی شعیب نظری

شعیب نظری /صغیر در حقوق ایران به فردی گفته می‌شود که به سن بلوغ شرعی نرسیده باشد. اما برای درک بهتر این مفهوم، لازم است به برخی نکات مهم‌تر بپردازیم.

دلایل قانونی برای حجر صغیر

• حفاظت از اموال: مهم‌ترین دلیل حجر صغیر، حفاظت از اموال او در برابر تصمیمات احتمالی نابخردانه است.
• حفاظت از شخص صغیر: حجر صغیر در برخی موارد برای حفاظت از شخص صغیر در برابر ورود به معاملات خطرناک یا زیان‌بار انجام می‌شود.
• اصل صلاحیت: اصل بر این است که تصمیمات مربوط به امور صغیر باید به نفع او اتخاذ شود.

آثار حقوقی حجر صغیر

• عدم اهلیت کامل: صغیر به تنهایی نمی‌تواند مالکیت اموال را منتقل کند، قرارداد منعقد کند، قرض بگیرد یا وام دهد.
• نیاز به ولی یا قیم: کلیه اعمال حقوقی صغیر باید با اجازه ولی یا قیم او انجام شود.
• باطل بودن معاملات بدون اجازه: معاملاتی که صغیر بدون اجازه ولی یا قیم انجام دهد، معمولاً باطل است.
• مسئولیت مدنی: در برخی موارد، صغیر ممکن است مسئولیت مدنی ناشی از اعمال خود را برعهده داشته باشد، به ویژه اگر به قصد ایجاد ضرر اقدام کرده باشد.

استثنائات حجر صغیر و اعمال حقوقی مجاز برای صغیر

• قبول هبه: صغیر می‌تواند هدیه را قبول کند، حتی اگر به سن بلوغ نرسیده باشد.
• انجام معاملات کوچک و روزمره: صغیر می‌تواند معاملات کوچک و روزمره‌ای را که برای زندگی روزمره او ضروری است، انجام دهد.
• انجام اعمال حقوقی که به نفع صغیر باشد: در برخی موارد، دادگاه می‌تواند به صغیر اجازه دهد که اعمال حقوقی خاصی را که به نفع او است، انجام دهد.

نقش ولی یا قیم

• نمایندگی قانونی: ولی یا قیم نماینده قانونی صغیر است و از طرف او در امور حقوقی و مالی او اقدام می‌کند.
• مسئولیت مراقبت و نگهداری: ولی یا قیم موظف است از اموال صغیر به نحو احسن نگهداری کند و منافع او را تأمین کند.
• پاسخگویی در برابر دادگاه: ولی یا قیم در برابر دادگاه مسئول اعمال خود است و در صورت کوتاهی یا تقصیر، قابل تعقیب کیفری و مدنی است.

تغییر وضعیت صغیر

• بلوغ: با رسیدن به سن بلوغ شرعی، حجر از صغیر رفع می‌شود و او می‌تواند به تنهایی اعمال حقوقی خود را انجام دهد.
• رشد: حتی قبل از رسیدن به سن بلوغ، اگر صغیر دارای رشد عقلی کافی باشد، دادگاه می‌تواند حجر او را رفع کند.

نکات مهم

• مصلحت صغیر: در همه تصمیم‌گیری‌ها در مورد صغیر، مصلحت او باید در نظر گرفته شود.
• تغییر قوانین: قوانین مربوط به صغیر ممکن است در طول زمان تغییر کند، بنابراین برای اطلاع دقیق از آخرین تغییرات، باید به قوانین و مقررات جاری مراجعه کرد.
• نقش مشاوره حقوقی: در صورت وجود هرگونه ابهام یا اختلاف در مورد حقوق صغیر، بهتر است از مشاوره حقوقی متخصص استفاده شود.

مثال:

علی 13 ساله است و می‌خواهد دوچرخه‌ای بخرد. برای انجام این کار، او نیاز به اجازه پدر خود به عنوان ولی دارد. اگر پدر علی به خرید این دوچرخه رضایت دهد، علی می‌تواند با اجازه پدر خود، دوچرخه را خریداری کند. اما اگر پدر علی با این خرید مخالف باشد، علی نمی‌تواند به تنهایی این کار را انجام دهد.

در کل، هدف از حجر صغیر، حفاظت از حقوق و منافع صغیر است و قوانین مربوط به صغیر به طور مداوم در حال تغییر و تکامل هستند.

صغیر ممیز و غیر ممیز در حقوق مدنی ایران

همانطور که در بالا عرض شد، در حقوق مدنی ایران، صغیر به کسی اطلاق می‌شود که به سن بلوغ شرعی نرسیده باشد. اما همه صغیران از نظر توانایی تشخیص و درک مسائل حقوقی یکسان نیستند. به همین دلیل، قانونگذار دو دسته صغیر را از هم متمایز کرده است:

صغیر غیرممیز

• تعریف: صغیری است که به دلیل سن کم، فاقد هرگونه توانایی تشخیص خوب از بد است. او نمی‌تواند مفهوم مالکیت، مسئولیت یا حتی منافع شخصی خود را درک کند.
• مثال: کودکی که هنوز نمی‌تواند بین یک اسباب‌بازی و یک وسیله خطرناک تفاوت قائل شود، صغیر غیرممیز محسوب می‌شود.
• اعمال حقوقی: تمام اعمال حقوقی صغیر غیرممیز باطل است و نیازی به اجازه ولی یا قیم ندارد، زیرا او اصلاً نمی‌تواند اراده حقوقی معتبری داشته باشد.

صغیر ممیز

• تعریف: صغیری است که تا حدی توانایی تشخیص خوب از بد را دارد. او می‌تواند مفهوم مالکیت را درک کند و در برخی موارد، منافع شخصی خود را تشخیص دهد.
• مثال: نوجوانی که می‌تواند تفاوت بین یک هدیه و یک ضرر را درک کند، صغیر ممیز محسوب می‌شود.
• اعمال حقوقی: اعمال حقوقی صغیر ممیز به دو دسته تقسیم می‌شود:
  • اعمال حقوقی صرفاً نافع: اعمالی که تنها منافع برای صغیر داشته باشند، مانند قبول هدیه یا بخشش. این اعمال معمولاً نیاز به اجازه ولی یا قیم ندارند.
  • سایر اعمال حقوقی: سایر اعمال حقوقی صغیر ممیز، مانند خرید و فروش اموال، نیاز به اجازه ولی یا قیم دارد. در صورتی که بدون اجازه ولی یا قیم انجام شود، قابل ابطال است.

تفاوت‌های صغیر ممیز و غیرممیز

اهمیت تمایز بین صغیر ممیز و غیرممیز

• تعیین میزان حمایت قانونی: برای صغیر غیرممیز، حمایت قانونی کامل‌تر و گسترده‌تر است، در حالی که برای صغیر ممیز، حمایت قانونی با توجه به توانایی‌های او محدودتر است.
• تصمیم‌گیری در مورد اعمال حقوقی: در مورد اعمال حقوقی صغیر ممیز، باید به توانایی تشخیص او توجه شود و با توجه به مصلحت او تصمیم‌گیری شود.
• مسئولیت مدنی: در صورت وقوع خسارت توسط صغیر، میزان مسئولیت او بستگی به این دارد که او ممیز باشد یا غیرممیز.

نتیجه‌گیری

تعیین اینکه یک صغیر ممیز است یا غیرممیز، برای حفاظت از حقوق او و اتخاذ تصمیمات صحیح در مورد امور مالی و حقوقی‌اش بسیار مهم است. قانونگذار با تمایز بین این دو دسته، سعی کرده است تا تعادل بین حمایت از صغیر و احترام به اراده او برقرار کند.