وبلاگ حقوقی شعیب نظری

در ادامه ۵۰ نکته مهم و کلیدی درس «متون فقه» ویژه دانشجویان رشته حقوق آورده شده است. این نکات هم برای امتحان مفیدند و هم برای درک بهتر متون فقهی (به‌ویژه متون کتاب «لمعه»، «تحریرالوسیله» و سایر منابع آموزشی رایج در رشته حقوق).

🕌 پنجاه نکته کلیدی متون فقه (ویژه رشته حقوق)

🔹 الف. کلیات و مقدمات

1. متون فقه یعنی مطالعه متون عربی فقهی با ترجمه و تحلیل حقوقی.
2. فقه در لغت به معنای «فهم عمیق» و در اصطلاح، علم به احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی است.
3. منبع اصلی استنباط احکام: قرآن، سنت، اجماع و عقل است.
4. در فقه امامیه، «عقل» یکی از منابع معتبر است، در حالی‌که در فقه اهل سنت «قیاس» جایگاه دارد.
5. اصطلاحات کلیدی: «واجب»، «حرام»، «مکروه»، «مستحب» و «مباح».
6. «حکم تکلیفی» بیانگر باید و نباید است؛ «حکم وضعی» نشان‌دهنده آثار حقوقی (مانند صحت، بطلان، ضمان) است.
7. در فهم متون فقه، تسلط بر صرف و نحو عربی بسیار مهم است.
8. بسیاری از اصطلاحات فقهی در حقوق مدنی کاربرد مستقیم دارند (مانند عقد، ایجاب، قبول، ضمان، شرط).
9. تفاوت «حق» و «حکم»: حق قابل اسقاط است، ولی حکم چنین نیست.
10. متون فقه مبنای اصلی حقوق مدنی و خانواده در نظام حقوقی ایران است.

🔹 ب. در باب عقود و معاملات

11. «العقود تابعه للقصود»؛ یعنی اعتبار عقد به قصد واقعی طرفین است.
12. ایجاب و قبول رکن اصلی عقدند؛ بدون آن عقدی شکل نمی‌گیرد.
13. «العقود لا تنعقد إلا بالإیجاب و القبول».
14. شرط صحت عقد: قصد، رضا، اهلیت، موضوع معین و مشروعیت جهت.
15. «الرضا شرط فی العقد»؛ اجبار، عقد را باطل می‌کند مگر در موارد خاص.
16. عقد ممکن است لازم یا جایز باشد؛ مثل بیع (لازم) و وکالت (جایز).
17. «کل عقد یجوز فسخه إلا ما أوجبه الشارع».
18. شروط ضمن عقد سه دسته‌اند: شرط صفت، شرط فعل و شرط نتیجه.
19. «الشرط الفاسد یفسد العقد» در برخی موارد؛ در حقوق ایران به‌شرط خلاف مقتضای عقد محدود است.
20. بیع یعنی تملیک عین به عوض معلوم؛ مبیع و ثمن باید معلوم و مقدورالتسلیم باشند.

🔹 ج. در باب ضمان، قرض و حواله

21. ضمان در فقه به معنی انتقال ذمه است، نه صرف تعهد به پرداخت.
22. در ضمان، «ذمه مضمون‌عنه» بری می‌شود و ذمه ضامن مشغول.
23. در قرض، مقترض مالک مال می‌شود و باید مثل آن را برگرداند.
24. «کل قرض جرّ نفعاً فهو ربا»؛ هر قرضی که سود داشته باشد، ربوی است.
25. حواله یعنی انتقال دین از ذمه بدهکار به ذمه شخص دیگر.

🔹 د. در باب نکاح و طلاق

26. نکاح عقدی است که برای استمتاع و تشکیل خانواده منعقد می‌شود.
27. ارکان نکاح: ایجاب و قبول، زن و مرد مشخص، مهر، و رضایت طرفین.
28. عقد نکاح ممکن است دائم یا موقت (منقطع) باشد.
29. در نکاح منقطع، مدت و مهر باید معلوم باشد وگرنه عقد باطل است.
30. طلاق فقط در نکاح دائم است و باید به صیغه مخصوص عربی انجام شود.
31. طلاق در فقه باید به صورت «ایقاع» و با حضور دو شاهد عادل باشد.
32. «الطلاق بید من أخذ بالساق»؛ اختیار طلاق با مرد است.
33. زن در برخی موارد خاص می‌تواند از دادگاه تقاضای طلاق کند (نظیر عسر و حرج).

🔹 هـ. در باب ارث و وصیت

34. ارث به حکم شرع است و با وصیت قابل تغییر کامل نیست.
35. وصیت فقط تا ثلث مال نافذ است مگر ورثه اجازه دهند.
36. «الثلث و إن کثر»؛ یعنی حتی اگر مال زیاد باشد، وصیت فقط در ثلث نافذ است.
37. ارث بین وراث به طبقات تقسیم می‌شود (اولاد، والدین، زوج یا زوجه).
38. در فقه امامیه، پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.
39. وصیت ممکن است تملیکی یا عهدی باشد.

🔹 و. در باب قضا و شهادت

40. قاضی باید مجتهد عادل باشد (در فقه)، ولی در نظام حقوقی ایران، قاضی منصوب می‌شود.
41. شهادت یکی از ادله اثبات دعواست؛ در فقه، شرایط خاصی برای شاهد وجود دارد (عدالت، بلوغ، ایمان).
42. «البینه علی المدعی و الیمین علی من أنکر»؛ قاعده مهم دادرسی.
43. اقرار اقوی دلیل است و بر علیه مقر نافذ است.
44. قسم، در نبود دلیل دیگر، حجیت دارد ولی محدود است.

🔹 ز. قواعد فقهی مهم

45. قاعده «لاضرر و لاضرار»؛ هیچ حکم شرعی موجب ضرر نمی‌شود.
46. قاعده «الناس مسلطون علی أموالهم»؛ مبنای اصل تسلط مالک بر مال خود.
47. قاعده «الیقین لا یزول بالشک»؛ اصل استصحاب در فقه.
48. قاعده «الید»؛ تصرف دلیل مالکیت است.
49. قاعده «ما لا یضمن بصحیحه لا یضمن بفاسده»؛ مبنای ضمان در معاملات باطل.
50. قاعده «الغرر»؛ معامله غرری (دارای ابهام زیاد) باطل است.

اگر بخواهی