تعریف جرم بر اساس ماده ۲قانون مجازات اسلامی:
هررفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد ،جرم محسوب می شود.
عناصر تشکیل دهنده جرم:
۱)عنصر قانونی
۲)عنصر مادی
۳)عنصر معنوی
عنصر قانونی جرم :
درحقیقت می توان اظهارداشت که اولین و مهمترین رکن تشکیل دهنده جرم رکن قانونی است.
برای توضیحاین عنصر باید بیان نمود که زمانی می توان گفت یک فعل یا ترک فعل جرم است که در قانون برای آن فعل یا ترک فعل جرم انگاری شده و برای آن مجازات تعیین شده باشد.
در خصوص این رکن می توان به “اصل قانونی بودن جرم و مجازات” اشاره نمود این اصل به این معناست که حکم به مجازات باید بر اساس قانون باشد و همچنین تنها اعمالی مجرمانه است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.
به عنوان مثال دروغ گفتن یک عمل قبیح از نظر شرعی و اخلاقی می باشد، ولی چون در قانون برای آن مجازات تعیین نشده است،نمی توان این عمل را جرم انگاشت.
عنصرمادی جرم
دومین عنصراز عناصر تشکیل دهنده جرم عنصر مادی است.
باید در نظر داشت که تنها زمانی جرم تحقق پیدا می کند که فعل یا ترک فعلی را که قانون جرم انگاری نموده است،اتفاق بیفتد.
برای مثال عمل مجرمانه سرقت زمانی محقق می شود که عمل ربودن که به صورت فعل است اتفاق بیفتد
تعریف جرم سرقت بر اساس ماده ۱۹۷ قانون مجازات اسلامی “سرقت عبارت است از ربودن مال دیگری به صورت پنهانی”
عنصرمعنوی یا روانی
آخرین عنصر از عناصر تشکیل دهنده جرم عنصر معنوی یا روانی است.
به زبان ساده تر منظور از عنصرمعنوی یا روانی احراز سوء نیت فاعل جرم در ارتکاب عمل مجرمانه است.
برای مثال :
سارق می بایست قصد ربودن مال دیگری را داشته باشد،اگر شخصی با تصور این که مال مسروقه متعلق به خودش است و آن مال را بردارد درواقع سوء نیت احراز نمی شود در نتیجه عنصر معنوی یا روانی جرم مخدوش است .
با این که در مثال فوق هم عنصر قانونی و هم عنصر مادی وجود دارد ولی به دلیل عدم وجود عنصر معنوی یا روانی شخص مرتکب عمل مجرمانه سرقت نشده است.
تقسیم بندی جرم
جرم را می توان از چند نظر تقسیم بندی نمود:
الف)ازنظر طول زمان ارتکاب جرم
ب)ازنظر نحوه ی ارتکاب جرم
ج)از نظر نتیجه یا بهره جرم
الف )تقسیم بندی جرم از نظر طول زمان ارتکاب جرم
از حیث طول زمان ارتکاب جرم به آنی و مستمر تقسیم می گردد :
۱- جرم آنی
: جرمی است که در زمان کوتاهی به ارتکاب می رسد ، به عبارت دیگر زمان ارتکاب بسیار کوتاه بوده و در مدت غیر قابل ملاحظه ای واقع می شود اگرچه نتیجه آن مدت مدیدی ادامه یابد .
۲- جرم مستمر:
جرمی است که فعل یا ترک فعل در یک لحظه و مدت کوتاه تحقق نیافته ، بلکه لازمه تحقق آن ، استمرار عمل مادی در زمان است مثل استعمال علنی لباس یا نشان دولتی بدون مجوز
ب )تقسیم بندی جرم از نظر نحوه ارتکاب
۱- جرم مقید :
جرمی است که بر حسب تعریف قانونی و یا صدق عرفی ، زمانی واقع می شود که تحقق خارجی پیدا می کند که نتیجه ای که از آن منظور نظر است حاصل شده باشد ، مثل سرقت که عمل ربایش صورت گرفته .
۲- جرم مطلق :
جرمی است که به صرف ارتکاب عمل واقع شده تحقق می یابد اعم از اینکه عمل به نتیجه مطلوب عامل رسیده یا نرسیده باشد .
۳- جرم ساده :
جرمی است که عنصر مادی جرم از یک عمل یا گفتار و یا ترک فعل حاصل شده باشد مثل سرقت ، قذف ، زنا .
۴- جرم به عادت :
جرمی است که عنصر مادی مستلزم اعمال متعدد است که هریک از آن اعمال منفردا قابل تعقیب نیستند .
۵- جرم جمعی :
جرمی است که از یک رشته اعمال پی در پی تشکیل شده است که مجموع آن اعمال ، کلا یک عمل شناخته شده و برای آن مجازات تعیین می شود .
۶- جرم مرتبط :
جرائمی هستند که بعضی از انها مقدمه بعضی دیگر بوده و یا به مناسبت بعضی دیگر ازتکاب یافته و یا تحقق بعضی منوط به تحقق بعضی دیگر باشد . مثل سرقت در دنباله قتل .
۷- جرم مرکب :
جرمی است که عنصر مادی تشکیل دهنده آن از چند عمل ترکیب یافته که هریک به تنهایی جرم نبوده ، بلکه مجموعه آن عنصر مادی جرم را تشکیل می دهد . مثلا کلاهبرداری .
۸- جرم مشهود و جرم غیر مشهود :
جرم مشهود جرمی است که مرتکب در حین ارتکاب غافلگیر شده و دلایل جرم هم مشهود است . در صورتی که جرم غیر مشهود جرمی است که مدت زمانی است که به ارتکاب رسیده و به دست آوردن دلایل آن غیر ممکن و یا غیر مسلم است .
تقسیم بندی جرم از نظر بهره و نتیجه
۱- جرم عقیم :
وقتی است که مجرم به واسطه عدم مهارت یا بی فکری خود یا یک علت اتفاقی غیرقابل پیش بینی نتیجه ای از عمل خویش نمی گیرد . مثلا فردی که با وجود تهیه مقدمات و تیراندازی نمی تواند مجنی علیه خود را به لحاظ اشتباه در دید و عدم مهارت تیراندازی بکشد عملی انجام داده است که اصطلاحا به آن جرم عقیم گویند .
۲- جرم محال :
در جرم محال همانند جرم عقیم ، مرتکب تا پایان مسیرمجرمانه پیش می رود اما پاه به این علت که نمی داند موضوع جرم وجود ندارد و گاه به این دلیل که آگاه نیست وسایل مورد استفاده او برای ارتکاب جرم بی اثرند ، انجام بزه محال می نماید ، در شکل اول مثل آنکه مجرم به گمان اینکه شخص زنده ای را می کشد به مرده ای تیراندازی می کند و درشکل دوم مانند اینکه برای قتل دیگری از شکر به جای ماده سمی استفاده نماید .
