وبلاگ حقوقی شعیب نظری

مسئولیت مدنی الزامات خارج از قرارداد 

 بخش اول 

الزامات خارج از قرارداد به چه معناست ؟

تکلیف یا تکالیفی که در نتیجه یک امر مشروع و یا نامشروع بدون اینکه پای  قرارداد صحیحی در میان باشد پدید می آیند که این الزامات را ضمان قهری هم می توان نام گذاری کرد که در قانون مدنی مواد 301 تا 337 به آن اشاره دارد .

مبنای الزامات خارج از قرارداد در واقع نفع و یا خسارت وارده بر یک شخص است .به عبارت دیگر این گونه الزامات همیشه ناشی از یک وقعه حقوقی نافع یا مضر است .

مثلا اگر من به شما پولی پرداخت کنم و شما ذی حق دریافت آن پول نباشید و شما بعنوان دریافت کننده بدون جهت و استحقاق صاحب مال شده باشید باید آن را به صاحبش برگردانید .

و یا اگر کسی عمدی و یا بر سر بی احتیاطی به دیگری خسارتی وارد کرد باید جبران خسارت کند .

مصادیق الزامات خارج از قرارداد :

قانون مدنی در مواد 301 تا 337 با عنوان در الزاماتی که بدون قراراداد حاصل می شود از مسائل زیر سخن گفته است :

ایفای ناروا ،اداره مال غیر ،استیفاء از عمل یا مال غیر ،غصب ،اتلاف و تسبیب مسئله اتلاف و تسبیب امروز بیتر تحت عنوان مسئولیت مدنی مورد بحث قرار می گیرد.

گاهی هم اصطلاح مسئولیت مدنی به معنی عام و مترادف با ضمان قهری به کار می رود .

ایفای ناروا،اداره مال غیر ،استیفاء از عمل یا مال غیر یک واقعه ارادای مشروع موجب التزام است و به همین خاطر می شود عمل را شبه عقد نامید .

فرق شبه عقد با عقد چیست ؟!

با اینکه هر دو عمل ارادی مشروع هستند اما در شبه عقد توافق و اراده و تراضی طرفین برای ایجاد تعهد وجود ندارد ،در حالی که عقد چیزی به جز توافق اراده و تراضی طرفین نیست .

غصب و اتلاف و تسبیب را که حوزه منابع الزامات خارج از قراردادند را می توان با عنوان جرم و یا شبه جرم  بررسی کرد .

نکته مهم : در ایفای ناروا،اداره مال غیر ،استیفاء از عمل یا مال غیرمبنای الزام یک اصل کلی است  که به موجب آن هیچ کس نمی تواند بدون جهت و مجوز قانونی یا قراردادی از مال و یا عمل دیگری استفاده کندو به زیان دیگری دارا شود و در صورت ارتکاب چنین صورتی ملزم به رد مال و یا بدل آن خواهد بود .

این اصل را اصل استفاده بلاجهت یا دارا شدن بدون جهت یا غیر عادلانه می نامند .

ایفای ناروا یعنی چه ؟

فردی مال خود را به اشتباه به فرد دیگری تسلیم کند یا دین خود را اشتباها" به شخص دیگری غیر از طلبکار پرداخت کند این را ایفای ناروا می گویند که در این حالت فرد می تواند مال خود را پس بگیرد .

در واقع ایفای ناروا به نوعی شبیه به قرض است در قرض قرض گیرنده باید مبلغ قرض را پس بدهد و قرض دهنده نیز می تواند مال خود را طلب نماید تنها فرق میان ایفای ناروا و قرض این است که در ایفای ناروا در واقع قراردادی میان دو طرف وجو ندارد ولی در قرض وجود دارد .

در قانون مدنی مواد 301 تا 305 مربوط به ایفای نارواست که در فصل کلیات از باب الزاماتی که بدون قرارداد حاصل می شود امده است .

نکته : در حقوق ما و فقه امامیه ایفای ناروا از مصادیق غصب و شبه غصب به شمار می رود و به زبان ساده تر کسی مال به او داده می شود چنانچه از عدم استحقاق خود آگاه باشد غاصب است و در صورت جهل و ناآگاهی نیز در حکم غاصب و تابع مقررات ان است .

شرایط ایفای ناروا چیست ؟

1)عمل ایفای مال مادی 

2)فقدان دین 

3)اشتباه مؤدی 

برای تحقق ایفای ناروا می بایست عملی صورت گرفته باشد تا بتوان از آن بعنوان ایفای ناروا نام برد یعنی مالی به دیگری تسلیم شود و ظاهر ان باشد که منظور از تسلیم این مال همان ایفای دین است .

 برای تحقق ایفای ناروا علاوه بر اینکه باید عملی مانند تسلیم مال اتفاق بیفتد می بایست دینی هم وجود نداشته باشد و الا ایفا ناروا نخواهدبود که در اینجا سه حالت متصور است :

الف : اصلا دینی وجود ندارد هرچنئ پذیرفتن اینکه کسی دینی نداسته باشد اما ان را ادا نماید سخت است .

ب :دینی وجود دارد اما ایفا کننده مدیون نیست 

ج:دینی وجود دارد اما دریافت کنند داین نیست .

اشتباه مؤدی هم می تواند سبب تحقق ایفای ناروا باشد ،فردی خود را اشتباها مدیون می داند ودین خود را هم ادامی کند این فرد می تواند دین ادا شده را طلب نماید .

آثار ایفای ناروا 

1)ایفا کننده می تواند مالی را که پرداخت کرده بازپس گیرد و دریافت کننده نیز ملزم به بازگرداندن آن یا بدل آن است .

2)صاحب مال باید از عهده مخارج لازمه که برای نگهداری مال شده است برآید مگر در صورت علم متصرف به عدم استحقاق خود .

فرض کنید حیوانی به اشتباه تسلیم شده است و فرد برای نگهداری حیوان هزینه هایی انجام داده است چنانچه فرد اگاه به عدم استحقاق خود باشد نمی تواند از مالک هزینه های خود را طلب نماید اما اگر جاهل بر عدم اتسحقاق خود باشد در واقع مقصر نیست و نمی شود مخارج را بر وی متحمل کرد قانونگذار در این حالت مالک را ملزم به پرداخت مخارج کرده است .

3) ممکن است دریافت کننده اشتباهی مال معامله ای نسبت به آن  انجام داده باشد مثلا آن را بفروشد و یا اجاره دهد در این صورت این معامله معامله فضولی محسوب می شود و تابع احکام آن است .

اداره ی مال غیر 

ماده 306 قانون مدنی :

اگر کسی اموال غایب یا محجور و امثال انها را بدون اجازه مالک یا کسی که حق اجازه دارد اداره کند باید حساب  زمان تصدی خود را بدهد .در صورتی که تحصیل اجازه در موقع مقدور بوده یا تاخیر در دخالت موجب ضرر نبوده است ،حق مطالبه مخارج نخواهد داشت ،ولی اگر عدم دخالت یا تاخیر در دخالت موجب ضرر صاحب مال باشد ،دخالت کننده مستحق اخذ مخارجی خواهد بود که برای اداره کردن لازم است .

شرایط اداره مال غیر 

الف )عمل اداره 

اداره کننده باید عملی انجام داده باشد که عنوان اداره بر آن اطلاق شود  که ممکن است این عمل یک عمل حقوق باشد .

ب) اداره باید بدون اجازه مالک و یا نماینده او و بدون الزام قانونی یا قراردادی انجام شده باشد .

ج)اداره کننده باید قصد اداره مال غیر را به نفع وی داشته باشد 

د)باید تحصیل اجازه در موقع مقدور نباشد و یا تاخیر در دخالت موجب ضرر باشد .